Akusekho ukuhlehla ngoguquko kwezomnotho ukuze kuvikelwe imvelo, kuloba uBusi Mavuso
ISIVININI okuzomele silethe ngaso ushintsho emnothweni wethu ukunciphisa umonakalo kwimvelo sesinyukile. Loku kungenxa yezivumelwano esesizibophezele kuzona namanye amazwe, nangenxa yokuthi sekulindeleke ukuthi izinkampani nohulumeni baphokophele ukuthi ibe ingasangcoliswa nhlobo imvelo ngo-2050.
Nansi kodwa indaba lapho ikhona – uma sizophumelela kuloku, kuzomele sibambisane njengezwe. Sizodinga zonke izinhlaka ukuthi zizibophezele. Inselelo wukuthi kukhona wonke umuntu okuzomele akudele. Kukhona izindawo zomnotho lapho kuzophela khona imisebenzi uma sesiqala ukukhiqiza ngendlela ethembele kakhulu kugesi ongasebenzisi amalahle. Kumele siqinisekise ukuthi labo bantu bazoba neqhaza abazolibamba emisebenzini emisha ezoqhamuka. Loku kuzodinga ukucabanga ngendlela ehlukile kanti ukuzimisela ukushintsha loko yinto ezobe iqala.
Sengifundile kule minyaka edlule ukuthi abantu bayakwazi ukulwa noshintsho ngoba alumnandi futhi linobungozi. Kepha inselelo yokuvikela imvelo ngeke inqotshwe ngaphandle kokuthi sizimisele ukushintsha indlela esisebenza ngayo njengamanje nanendlela esiphila ngayo. Ngisho ingasihlula le nselelo kodwa ushintsho lona luyeza futhi luzophazamisa ezinye izinto njengoba sibona ukuguquguquka kwesimo sezulu. Kumele sikwamukele manje ukubheka izinto ngeso elithi asithathe izinyathelo manje kunokulinda emathonsi abanzi.
Izinkampani zineqhaza elibalulekile okumele zilibambe. U-Eskom umqoka ngenxa yendlela othembele ngayo kugesi ophehlwa ngamalahle. Isikhulu esiphezulu se-Eskom uMnu u-André de Ruyter sesicacisile izinhlelo ezinkulu zokuguqula imisebenzi yale nkampani. Le ndlela yokucabanga yiyona nto sonke esidinga ukuzibophezelela kuyona.
Isivumelwano esimenyezelwe wuMengameli uCyril Ramaphosa ngesonto eledlule ngesibophezelo esenziwe yiFrance, iGermany, i-United Kingdom neMelika sokuxhasa iNingizimu Afrika ngoR131 billion ukweseka ukuthi leli zwe lenze uguquko simqoka kakhulu. Kungithokozisile ukuzwa iCosatu (umfelandawonye wezinyunyana) yeseka lesi sivumelwano. Amalungu ayo nazo zonke izisebenzi emnothweni wonke kuzomele zilwamukele lolu shintsho esibhekene nalo.
Yiyona ndlela lena yokuvikela imisebenzi nokuqikelela ukuthi imiphakathi ayisali ngaphandle kulolu shintsho. Kumele sithole izindlela zokuthi amadolobha okumanje athembele ezimayini zamalahle nogesi ophehlwa ngawo azoba nezinye izindlela zokungenisa imali. Kukhona izisombululo ezilethwa wubuchwepheshe ngakulolu hlangothi.
Sinenhlanhla empeleni ukuthi amanani kagesi ongaphehlwa ngamalahle ehlile kakhulu. Imiphumela yomzuliswano wesihlanu wohlelo lokuqoka abaphehli bakagesi abazimele abangasebenzisi amalahle ikuqinisekisile loku. I-Solar PV ibiza imali elinganiselwa ku-42c/kWh, bese kuthi ophehlwa ngomoya wona uwu-37c/kWh.
Izindleko ze-Eskom zokusebenza zidla u-90.5c/kWh zingakabalwa izindleko zokwakha iziteshi zokuphehla ugesi. Akungatshazwa ukuthi ukuba khona kwabaphehli abazimele kunciphisa ukubiza kwe-Eskom kanti namanani awo ugesi ongaphehlwa ngamalahle asho ukuthi lolu guquko ngeke lugugise iphakathe njengakuqala.
Mkhulu umsebenzi ohlalele izinkampani ukumelena nale nselelo yokuletha uguquko. Kumele sibe nezindlela ezixubile zokuphehla ugesi futhi sikhuthaze abantu ukuthi basebenzise ugesi ongaphehlwa ngamalahle. Ukubuyekezwa komthetho i-Electricity Regulation Act, nogunyaza izinkampani ukuthi zakhe iziteshi ezikwazi ukuphehla ugesi ongu-100MW ngaphandle kwelayisensi, kuzosiza izinkampani eziningi ukuthi zikwazi ukufaka ugesi welanga ophahleni nokuzonciphisa ukukhiqizwa komoya omubi, kunciphise izindleko zikagesi futhi kwandise ugesi othembekile. Kepha lolu shintsho kumele lulawulwe ngendlela ehlelekile. Kumele siwasebenzise amathuba akhona ngasohlangothini lokudayisa impahla.
Kumele sakhe imboni egxile ekwenzeni izinto ngendlela evikela imvelo ukuze sithi uma sithuthukisa umnotho wethu lokhu kube sekuyisisekelo. Uhlelo lwabakhiqizi bakagesi abazimele selikuqalile loku kodwa asemaningi amathuba akhona njengoba izinkampani ziqala izinhlelo zazo zokwakha iziteshi zazo zokuziphehlela ugesi. Zonke izinhlaka kumele zibambisane ukuqinisekisa ukuthi leli thuba alisiphuthi. Kumqoka ukuze sizokwakha imisebenzi nokuqinisekisa ukuvikela labo imisebenzi yabo esengozini ngenxa yoshintsho.
Siyinhlangano yosomabhizinisi sikulungele ukubambisana nezinyunyana, izinhlangano zomphakathi nohulumeni ukuletha lolu shintsho. Ngikubheke ngamehlo abomvu ukusebenzisana nabalingani bami ukuqinisekisa ukuthi siwasebenzisa wonke amathuba nokunciphisa ingozi ekhona ngenxa yoshintsho, ikakhulukazi ekuqinisekiseni ukuthi ayipheli imisebenzi.
Sizodinga ukubekezela, ukucabanga ngenye indlela nokuzimisela ukushintsha. Njengoba iphela iCOP26, asizilungiselele ukufingqa imikhono.
- UNksz uMavuso yisikhulu esiphezulu seBusiness Leadership South Africa
