Nasi isisekelo sesiqalo sokwakha umnotho wabamnyama, kuloba uNtokozo Biyela
NAMHLANJE ngithanda sinabe ngodaba olusenhliziyweni yami lokwakha umnotho wethu thina bantu abamnyama kancane kancane. Ngiyazi abantu abaningi baye bangangizwisisi uma ngithi le ndlela esicabanga ukuthi umnotho ophethwe ngabelungu uzobuya ngayo, uhlelo lweBroad-based Black Economic Empowerment, ngeke kwenzeke loko.
Kufana nokujaha utalagu esingeke salubamba. Kuyohlale kuyiphupho elingeke lifezeke. Maduze kufanele sivuke emaqandeni silivume lelo qiniso.
Ngisho singakhala izinyembezi singabantu abamnyama, abelungu abasoze bawadedela amandla abo ezomnotho. Siyogcina ngokuwanuka njengosi lwenyama kodwa ngeke siyidle imibengo namavenge aleyo nyama.
Nali iqiniso elimsulwa, akekho umuntu ongafike azakhele umnotho nezindlela zawo bese ewudedela kalula kanjalo nje. Umnotho yilona ifa abelungu abayobambelela kulona kuze kube yingunaphakade ngoba ngawo bakwazi ukuphila impilo ephakeme, bawusebenzisa ukuba namandla ekulawuleni izwe, babuye futhi bawusebenzise ukulawula osopolitiki. Yingakho bengeke nangelilodwa ilanga bewudedele.
Abanankinga ekudedeleni ingxenye yawo ukujabulisa abanye bethu nabaphethe ngaleso sikhathi. Loku kwenza siyiNingizimu Afrika sizithole sikula manyala enkohlakalo egcwele izwe lonke, ngenxa yokuthi lolu cwezwana oluncane abaludedelayo bayazi ukuthi sizofana nezinja sibange ithambo elingenanyama.
Ngakho-ke noma wubani othola ithutshana lokwenza umnotho ulibambisisa okwezikhali zamaNtungwa.
Nokho ngihlale ngibelesela ngithi likhona ikhambi lokuthi umnotho ubuyele kithina bantu amanyama ngaphandle kokuloku sincengana nezinye izinhlanga. Kudingeka nje ukuthi sishintshe indlela esicabanga ngayo. Kuyothatha isikhathi kona kodwa kufanele siqale sibambe imisele yokwakha imigudu ezogcina isiyise empumelelweni kwezomnotho. Isho nokuthi abasiholayo kwipolitiki noma emnothweni baphokophelele futhi babe nenhloso yokwakha imigudu ezokwazi ukuphumelelisa abantu abamnyama.
Isiqalo kodwa sisekutheni thina siyindlu emnyama kufanele siqale manje sigodle amandla ethu, sigodle ubuchule nobuhlakani bethu siphinde sigodle izimali zethu.
Ngikushiso yini loku? Ngikushiso wukuthi akekho umuntu ongakuphoqa ukuthi usebenzise amandla akho ngeze leze, akekho futhi ongakuphoqa ukuthi usebenzise ubuchule bakho lapho wena noma umuntu omnyama engeke azuza khona. Ekugcineni akekho futhi ongakuphoqa ukuthi usebenzise imali yakho oyisebenza kanzima lapho kuthanda yena khona.
Njengoba ngasho emasontweni ambalwa edlule ukuthi kufanele sithathe bonke ubuchule esesibufunde emadolobheni amakhulu, sibuyise emadolobheni asemakhaya. Kufanele sithathe bonke ubuchule esinabo kuzo zonke izimboni, sisungule amabhizinisi afana ncamashi nalawa asemadolobheni.
Uyabona nje njengoba kukhona izindawo zokudlela zenkukhu ezifana noKFC noNandos kwesinye isikhathi ezithi zona ngeke zivule amagatsha azo ezindaweni ezithize zasemakhaya, zilungile. Asithathe abantu bakithi abamnyama abasebenzela lezo zinkampani noma abakade besebenzela lezo zinkampani sibaxhase ngemali efana ncamashi nabo oKFC noNandos, bashintshe igama ne-menu kancane nje. Sibonile amaNdiya enza le nto engiyishoyo ezivulela oHonchos namanye amabhizinisi ancintisana nezikhondlakhondla zamabhizinisi abelungu.
Umbuzo omkhulu ukuthi obani imakethe yabo bonke nje njengoba bencintisana bodwa? Yithina bantu abamnyama. Yingakho ngithi isikhathi sesifikile sokuthi sigodle kwayona le makethe abacabanga ukuthi banayo bese siza ekusunguleni imakethe yemifino nezithelo. Kufanele idolobha nedolobha labantu abamnyama lakhe indawo lapho bonke abalimi abamnyama bemifino nezithelo abafafufusa noma abancane bezothi uma bevuna bathumele izitshalo zabo kuwo wonke la madolobha abantu abamnyama. Kwaziwe kulezi zimakethe izitshalo ezikhona zitshalwe ngabalimi babantu. Siqhubekele nasekuthungeni imifaniswano yesikole nokusabalalisa izincwadi zesikole nezinye izinsizakufunda kuzo zonke izikole zabantu.
Ngiyafunga ngiyagomela yonke le mizamo yethu uma ingenziwa siyowubuyisa kancane kancane umnotho uze ezandleni zethu. Eminyakeni ezayo kuyobe sekungabelungu namaNdiya abayobe sebesincenga ukuba yingxenye yalo khukhulelangoqo wokubuyisa umnotho. Siphelile isikhathi sokuncengana nezinye izinhlanga manje sengathi asinangqondo.
- UBiyela uwumeluleki wosomabhizinisi ngaphansi kwenkampani yakhe iMindset Shift Consulting.
Facebook: Ntokozo Mondli Biyela
