UXolile ‘uZion’ Vilakazi wumbhali nomhayi wezinkondlo zesiZulu nomnikazi wenkampani yezobuciko Usiba Media. Useke wahaya izinkondlo zakhe eNingizimu Afrika naseSwatini. Unencwadi ethi Intaba YaseSiyoni Yokuqala
Usemncane wawuphiwa imali?
Yebo. Ngangiphiwa imali ngoba ngangingakuthandi ukudla. Umama wayengipha uR5 noma uR2 uma ngiqeda ukudla. Ubaba wayevame ukungipha imali eningi, ikakhulukazi ngenkathi sengenza uGrade 7. Wayenginika imali ethi ayibe la kuR1 000. Ngiyakhumbula nje ukuthi ngelinye ilanga umama wanginika imali ngaqala ngayo ibhizinisi, ngithengisa ugwayi, ngaphinde ngenza imali ngokulanda izingane enkulisa, abazali balezo zingane babengikhokhela uR5 (ngesonto).
Uqale nini ukuba ne-akhawunti yasebhange futhi wayivula kuliphi ibhange?
Kwakuwu-2007 ngisanda kufudukela eThekwini. Ngiyakhumbula nje ukuthi kwakungeyasePostbank.
Uma ukhumbula ekukhuleni kwakho, yini oyikhumbulayo nowayifunda ngemali?
Wukuthi ayihlale ikhona. Kubalulekile ukuthi uma ikhona ngaleso sikhathi wenze izinto ezibalulekile. Ngaleso sikhati isekhona kumele ubhekane nezinto ezibaluleke kakhulu, nanokuthi-ke unawo amandla okuthi wenze isiqiniseko sokuthi uba nemali engenayo noma ungebe nayo isikhathi eside, kodwa unawo amandla okuthi kube khona imali engenayo
Waqala nini ukusebenza futhi kwakuyimalini umholo wakho?
KwakuwuR4 000 ngo-2009 ngisebenzela iMazisi Kunene Foundation, ngiyi-poetry facilitator. Kodwa-ke ngapha kwezobuciko umholo wami wokuqala kwakuwuR500, ngiyakhumbula ngangisemcimbini wezinkondlo eHoward (College).
Wawenzani umholo wakho wokuqala?
Ngathenga ngawo i-bedding nezinye izinto zasendlini, i-ayina, iketela namateku eNike.
Yini into enhle ongathi usuke wayenza ngemali?
Sengakhele umama wami umuzi wasekhaya. Ngike ngathenga nezimpahla zikaKhisimuzi ngithengela izingane okungesizo ezasekhaya. Ngathenga imoto yami yesibili. Enye into futhi ngithengela umshana wami amathoyizi njalo ngenyanga.
Yiliphi iphutha elithinta imali osuke walenza?
Ukubolekisa ngayo. Ngiyazisola ngokwenza lokho futhi ngizama ngakho konke okusemandleni ukuthi ngingabe ngisabolekisa ngayo ngoba iyabuqeda ubudlelwano. Ngibolekisa ngayo uma (kuwumuntu wasekhaya) kuphela nabangani bami engisondelene nabo.
Wake walutheka mhlawumbe ngokungena ebhanoyini?
Ngake ngakwenza kudala. Ngakhokheleka kabili, ngayeka.
Yisiphi iseluleko esihle owasithola ngemali?
Wukuthi sizofa siyishiye. Okwesibili wukuthi imali ayingakushintshi lo muntu owuyena. Okwesithathu wukuthi kufanele uzame ukuthi kube iyona eba isigqila sakho, hhayi ukuthi kube uwena oyisigqila sayo. Okwesine wukuthi imali kumele uyihloniphe, hhayi ukuthi uma ikhona wenze noma yikanjani, ngoba ukuyihlonipha kusho ukuhlonipha izithukuthuku zakho uma kuwukuthi uyisebenzele. Uma uyiphiwe, kusho ukuhlonipha (okuphile).
Uma ungawina uR1 million kwi-lotto ungawusebenzisa kanjani?
Ngingayitshala enye imali emfundweni yomshana wami. Ngitshale enye emfundweni yami, enye ngiyitshale ebhizinisini. Ngingaqala ibhizinisi lezindlu eziqashisayo, hhayi into enkulu. Ngiphinde ngingene kwezamabhizinisi ezokuthutha, nakhona ngiqale kancane kancane. Ngingathatha enye ngiyitshale kimina njengeciko, ngithengele umama wami imoto, (nakuba) engakwazi nje ukushayela. Ngingathenga nje imoto yasekhaya. Ngingaphinde futhi ngithuthukise izingane zakwethu, ngibasize kube khona abakwenzayo. Ngingenza nebhizinisi lendawo yokudlela, mhlawumbe isitolo sekhofi okuhambisana ne-stage ne-library encane. Enye ngingabuyisela ngayo emphakathini.
Ungaweluleka uthini amanye amaciko ngokuphatha imali?
Ngingathi imali ayingakushintshi. Ukuthi usunemali kusho ukuthi usengakwazi ukwenza eningi kunalena onayo, ngakho thola ezinye izindlela zokuthi uyenze imali futhi uzame ngawo wonke amandla ukungayisebenzisi yonke. Akube khona ehlalayo nje ekugadile. Okokugcina thatha okungenani u-30% wemali oyenzayo kwezobuciko uyitshale ebucikweni bakho. Okunye futhi umsebenzi owuthola ngamanye amaciko ngeke uhlale ukwenzela imali kodwa ungakusiza ukuthi ekuhambeni kwesikhathi uyenze. Ungabeki imali phambili ngaso sonke isikhathi kodwa yazi ukuthi yiliphi icebo onalo lokusebenzisa ubudlelwano onabo ekutheni wenze imali.
