Umthetho wobunikazi ebhizinisini nezinto ezikuthintayo, kuloba uNtokozo Biyela
KULE ngosi ngifisa sibheke indaba yomthetho wobunikazi kwezamabhizinisi, phecelezi i-intellectual property law.
Kalula nje loku singakuchaza ngokuthi wubani umnikazi wegunya ezintweni eziphathelene nemicabango, imikhiqizo nendlela yokwenza izinto. Uma kukhona umbono noma umcabango owasungulwa nguwena kuqala, loko kukunika igunya lokuba wumnikazi walowo mcabango.
Ngifisa siqale ngaloku okubizwa nge-trademark. Loku kusho izinto ezifana nomaka (i-sign), umfanekiso (i-symbol) noma uphawu (i-logo) lwenkampani noma lomkhiqizo thizeni.
Ziningi izimpawu esizibona mihla namalanga ezikhiqizwa yizinkampani ezithile ezifana neCoca-Cola, iMcDonalds noma iKFC ukubala ezimbalwa, okuthi noma yikuphi lapho sihamba khona e-Afrika siziqonde. Zikhona nasezimotweni esizigibelayo.
Ibaluleke ngani indaba yobunikazi noma uphawu lwenkampani noma umkhiqizo wakho? Kwenza ukuthi ube negunya lokwenza noma yini ngaloko osuke uwumninikazi wako, kungaba wuphawu, wumaka, wumfanekiso, wumkhiqizo nolwazi oluthile. Kwenza abantu bakwazi ukunaka into oyenzayo usebenzisa lolo phawu.
Esikhathini esiningi kwehlukanisa umkhiqizo wakho noma umsebenzi wakho kweminye, kwenze amakhasimende akho asheshe abone ukuthi umkhiqizo noma umsebenzi okabani ngaphandle kokungabaza.
Uma une-trademark kusho ukuthi lolo phawu noma lowo mfanekiso akekho omunye umuntu onegunya lokuwusebenzisa ngaphandle kwakho noma ukucela imvume kuwena kuqala ngoba uma lowo muntu ewusebenzisa ngaphandle kwegunya lakho uphule umthetho.
Ukuba ne-trademark kuphoqa ukuthi uyivikele ngokuyibhalisa kwabasemagunyeni aqondene nezinto ezihambelana nama-trademark ukuze izinto zakho zivikeleke ngokusemthethweni.
Ngokomthetho waseNingizimu Afrika i-trademark ibhaliswa iminyaka elishumi, kuthi uma isiphelile uphinde uyivuselele.
Kukhona okubizwa nge-patent. Yona ibhaliswa ehhovisi elifanele. Idinga ukuthi usebenzise abameli abagxile kulo mkhakha.
Emhlabeni kunamazwe awu-148 anesivumelwano ngezinto ezithinta ama-patent. Kusho ukuthi loku na?
Kusho ukuthi uma ufuna umkhiqizo wakho ungasetshenziswa budededengu kwamanye amazwe kumele wenze isiqiniseko sokuthi uyawubhalisa kula mazwe amanye ukuze kungabi khona umuntu owenza umathanda nje ngomsebenzi wakho noma akuxhaphaze.
Enye into esingayithatha kancane kanti ihamba namagunya yimidwebo. Izinto ezithile ezidwetshiwe zivikelwe ngamagunya abanikazi bawo. Uthi bewazi nje ukuthi uNandos wathola umdwebi oseqophelweni eliphezulu ukuthi awenzele uhlobo lwezinhlamvu olusebenzisayo ezikhangisweni zawo? Wathi uma eselwenzile lolu hlobo lwezinhlamvu wase enza i-trademark yazo ukuze kungabibikho muntu emhlabeni olusebenzisayo.
Abanye abantu abakaze banake izinto ezifana namagunya ekubhaleni noma ekuqopheni umculo noma amafilimu. Uma kuqoshwa umculo kuye kube khona umuntu onethalente lokucula kodwa imvamisa ongenalo ikhono lokubhala umculo, kube khona onekhono lokuqopha umculo kodwa angakwazi ukubhala noma ukucula. Yingakho uma sekuphume iculo kwenye inkathi kuba nengxabano uzwe inkampani eqophayo ithi umculi akanayo imvume yokucula izingoma kodwa kade sazi ewumniniwo.
Eqinisweni akayena umnikazi walezo zingoma. Umuntu owumnikazi wazo noma onamagunya yilowo obhale izingoma ukuze umculi azicule.
Nathi esibhala izincwadi uke uthathe umsebenzi wakho uwunike inkampani yabashicileli. Uma usayina isivumelwano usuke uyinika igunya lokuthi lowo msebenzi ube ngowayo kuze kube sekupheleni. Yingakho ubona ababhali abaningi bengenzi mali ngenxa yokuthi sebaphucwa amagunya ngomsebenzi wabo. Ezingosini ezizayo ngizonaba ngaloku.
Okwamanje yazi nje ukuthi ukuba negunya lobunikazi ezintweni ezimayelana nawe noma ibhizinisi lakho kukunika amandla aphelele okwenza noma yini ngento yakho.
- UBiyela uwumeluleki wosomabhizinisi enkampanini yakhe, iMindset Shift Consulting
Facebook: Ntokozo Mondli Biyela
